� ��� ������ �������� � ��������� Pri kio ne forgesu en Esperanto (x) Copyleft, Mar�nais, 17.02.2005 ����� ����� ��������� �������- La auxtoro de lingvo Esperanto ������ �������� �������� �� ������� Ludovik-Lazar Markovicx Zamengof ne �������������� �������� ������ ���- restigis totalan priskribon por sia ��������, ����������� ������ ��� � inventajxo, disponiginte fari cxi �������� �������� ����� ����������- tion dum praktiko al la posteuloj. ���. ����������� ���� ����, �� ���- Proklaminte sian ideon, li baldaux �� ���������, ��� ��������, ������- konis, ke principoj, metitaj far li ���� �� � � ������, �������� ����- en gxian bazon, estas evidentaj �� �� ����, � � ����������� ������- gravece ne al cxiuj, kaj poste eks- ��� ��, ������� �� �������, �����- plikadis gxijn, respondante deman- ������ � ������ � �������� �������- dojn, aperantajn de aliaj dum uzado ����� � �������� �����. kaj evoluado la lingvon. � ���������, ��� ���������� Bedauxrinde, kiel empirio mon- ����, ������, ������ ����� ��� ���, tras, nun, post pli ol cent jaroj, ��������� �� ���� ��������� �����- iuj el tiaj principoj estas tre ������� �������������� ������� ��- forgesitaj far modernaj Esperantis- ����, ������ �� ����, ��� � ���� toj, ecx gxis, ke en pensaroj de ����� �� ��� ��� ����������� �����- parto el sxlij gxij suferis plenan �� ����������. ������� ����� � ���, perversiigon. La kauxzo de tio es- ��� ������������ ��������� �������- tas, ke ega Esperanta simileco mul- �� �� ������ ��������� ��� �������- tajn niajn rutinajn naciajn ling- ����� ����� ����������� ����� ����- vojn provokas ulojn al senkonscia ���������� ���������� �� ���� ���- transportado en gxin ankaux multajn ��� ������������ ���� �� ���� ���- stereotipojn generitajn far ni laux ��� ����������. ������, �� ���� cxi lingvoj. Tamen, malantaux tia ������� ��������� ������� ���� ���- unuavida simileco latentas grava ����� ��������, �������� ����� ��- diferenco iganta tian transportadon ����� ������� ���������� ���������- ofte absolute neakceptebla: spite ���: � ������� �� ������������ ���- naciajn lingvojn, kiujn estas natu- ���, ������� �������� ������������� raj kaj ekzistas spontane, Esperan- � ���������� ��������, ��������� - to estas lingvo artefarita, PLANA, ���� �������������, ��������, � ��- kaj ekzistas RACIE laux difinitaj �������� ���������� �� ����������� PRINCIPOJ. Kaj iuj el tiaj princi- ���������. � ��������� �� ���� ���- poj ne nur tute nekonataj en natu- ������ �� ������ ���������� �����- raj lingvoj, sed iufoje eksplicite ���� ������������ ������, �� ������ kontrastaj gxijn. � ����� �� �����������������. Kauxze de tio mi kolektis sube ����� ����� ���� ���� ������� plej gravajn citajxojn el Zamengofa ��������� ������ �� ������ �������- verko [L.-L.M.Zamenhof. Lingvaj �� [Zamenhof L.-L.M. Lingvaj res- respondoj: Plena kolekto. - Rusio, pondoj: Plena kolekto. - Rusio, Je- Jekaterinburgo: Sezonoj, 1992. - katerinburgo: Sezonoj, 1992. - Pa- Parizo: Esperantista Centra Libre- rizo: Esperantista Centra Librejo, jo, 1927], eksplikantajn, kiel li 1927], �����������, ��� �� ����� opiniis pri evoluado kaj uzado Es- �������� � ������������ ���������, peranton, en kompreno kaj sekvado � ��������� � ���������� ������� kiujn uzantoj la lingvon montras ������������ ������ ������������� plej oftaj problemoj en praktiko. �������� ������ �������� �� ������- Cxi citajxojn devas memori cxiu Es- ��. ��� ������ ���������� ������� perantisto, gxijn oni devas studi ������� ������������, �� ���������� simultane kun adoptado regulojn kaj ������� ������������ � ��������� leksikon, meti al cxiu lernilo, ������ � �������, ��������� � ����- cxar gxij prezentas la plej grandan ��� �������� �������, ��������� ��� difikultecon en adoptado Esperan- ������������ ����� ����� ������� ton: neceso pasxi trans fundamen- ��������� � �������� ��������� - tajn rutinojn, akiritajn far ni kun ������������� ����������� ����� ��- niaj naturaj naciaj lingvoj. Scio ������� ��������������� ��������, cxi principojn estas necesa parto ������������� ���� � ������ ������- de scio la lingvon, kaj ulo ne in- ������� ������������� �������. ���- das esti opiniata estiel plene mas- ��� ���� ��������� �������� ������- tranta Esperanton, se sxli cxi ����� ������ ������ �����, � ����- principojn ne scias aux ne sekvas ��� �� ����� ��������� ��������� gxijn. ��������� � ������ ����, ���� �� ��� �������� �� ����� ��� �� �����- �� ��. 1 "� ������ ����� ����� ��������� ��- "En cxiu vivanta lingvo estas per- ���� ��, ��� ���-�� ������ ��� ���- mesita uzi nur tiujn formojn, kiujn �������� �� ���; �� � ������������� aliaj personoj jam uzis antaux vi; �����* �� ������ ����������� ������ sed en la lingvo internacia* oni ������." devas obei sole nur la LOGIKON." [Pri la esprimo "estu timata"] "... ������� ����� ������ ��������- "... la diferenco inter lingvo na- ���� � ������ ������������� ������� tura kaj lingvo artefarita konsis- � ���, ��� � �� ����� ��� � ������ tas en tio, ke, dum en la unua oni �� ������ ����������� ������ ���, devas uzi nur tiujn formojn, kiujn ��� ����������� ������� ������, � uzas bonaj verkistoj, kaj uzado de ������������� ����-�� ����� ������- formo pli logika estas MALPERMESA- ��� ���������, - � ������������� TA, - en lingvo artefarita cxiu ha- ����� ������ ����� ����� ��������- vas la rajton uzi formon pli logi- ���� ������� ����� ��������, ���� kan, kvankam neniu gxis nun gxin ���� �� ��� ��� ��� ��� ����� �� uzis..." �����������..." [Pri "sidigxi" kaj "eksidi"] => �������� �� ��������� ���, ��� => Parolu Esperante laux logiko. �������. ������� �� ��� ������ - Cxu same parolas aliaj - ne gravas. �������� �� �����. * - sub "lingvo internacia" kompre- * - ��� "������������� ������" ��- natas Esperanto; tio estis gxia no- �������� ���������; ��� �� �������- mo unuatempe [Deveno de la nomo Es- �� �� ������ ����� [Deveno de la peranto]. nomo Esperanto]. 2 "... � ������������� ����� ������ "... en lingvo artefarita cxiu ha- ����� ����� ������������ ������� vas la rajton uzi formon pli logi- ����� ��������, ���� ���� �� ��� kan, kvankam neniu gxis nun gxin ��� ��� ��� ����� �� �����������, � uzis, kaj li povas esti konvinkita, ����� ���� ������, ��� ���� ��� ��- ke se lia formo estas efektive bo- ����� ������������� �����, �� ����- na, gxi baldaux trovos multajn imi- �� ������ ��������� �������������� tantojn kaj iom post iom elpusxos � ���������� �������� ������� ���- la malpli logikan, kvankam gxis nun ���, ����� ��������, ���� � ����� pli uzatan formon malnovan." ����������� ����." [Pri "sidigxi" kaj "eksidi"] "���� �� �������������� ����� ����� "Unu el la plej cxefaj taskoj de ������� ������ ����������� � ����- niaj verkistoj devas esti la ella- ����� �����; �������, ���� �����-�� borado de la lingvo; tial, se ia ���������, ��������� ������� �����- esprimo, kiun ne cxiuj tuj kompre- ���� � ���������� (��������, "elri- nas (ekzemple "elrigardi", "suba- gardi", "subacxeti" � �.�.), �����- cxeti" k.t.p.), sxajnas al ili ne- ��������� �� ������, ��� ������ ��- bona, ili devas peni anstatauxigi ��������� �������� ��� ���������� gxin per esprimo pli bona..." ����� �������..." [Pri la stilo en miaj lastaj verkoj] => ��������� ��������� � ���������� => Esperanto estadas je konstanta �������� � ������������. ������� movigxo al perfekteco. Tial ekspe- ������������������ � ��� � �������- rimentadi en gxi kun novajxoj kaj ���� � ���������� ������������ ��- eliminadi ekzistantajn malperfekte- �������� �� ������ �����, �� � ���- cojn oni ne nur darfas, sed devas. ���. 3 "... � ��������� "�������������" �� "... en Esperanto la "nekutimeco" �������� ��������� �������� ��� ��- ne prezentas gravan kauxzon por ne- �������������..." uzado..." [Pri "onin" kaj "onia"] => � ��������� �������� � �������� => En Esperanto tradicioj kaj ruti- ������ ��������� ����. �� �� ������ noj ludas la lastan rolon. Ne vi ��������� � ���������� ���������, � devas rutinigxi al rutinoj de ali- ��������� � ������ ��������, ���� aj, sed aliaj - al viaj argumentoj, ��� �����. se gxij estas veraj. 4 "... �� �� ������ ���������� � ��- "... ni ne devas peni, ke nia ling- ��, ����� ��� ���� ��� ������� ���- vo estu TRO preciza, cxar tiam ni ���, ������ ��� ��� �� ������ ���- nin mem nur katenus, kaj ofte, por ��� ���� � ����� ��� ����, ����� esprimi plej simplan ideon, ni de- �������� ���������� ����, ��� ���- vus uzi vorton deksilaban; cxiufo- ���� ������������ ����� �� ������� je, kiam ni sen timo de malkompre- ������; ������ ���, ����� �� ��� nigo povas doni al la uzanto libe- �������� �������� ����������� ����� recon, ni devas tion cxi fari kaj ���� ���������� �������, �� ������ permesi al li uzi lauxvole DIVER- ��� ������ � ��������� ��� ������- SAJN formojn (se ili nur ne estas ������ �� ������� ������ �������� kontraux la legxoj de nia lingvo (���� ������ ��� �� ������������ aux kontraux la logiko aux kompre- �������� ������ �����, ������ ��� nebleco), anstataux postuli, ke li ���������), ������ ����, ����� ���- nepre uzu cxiam NUR UNU formon." ������, ����� �� ����������� ����- ������� ������ ������ ����� ������- ���." [Pri la sufikso "ajx" apud verbaj radikoj] "�� ����� ������, ������������� ��� "Laux mia opinio ni devas esti tre ������� ��������� ������ �����, ��- singardaj nur en tiaj okazoj, en ��� ��������� �����������, �������- kiuj ni povus ricevi aux senduban, �� �����, �������� ������ ��� ����- por niaj oreloj malagrablan, ERARON ����� �������� �����; �� ���� �� kontraux la lingvo, aux tute mal- ��������� ������� ���������� ����- gxustan sencon; sed en cxiuj aliaj ����� � ����������� - ���������. okazoj tro granda severeco kaj ka- ����� ������������ ������������ ��- tenado estas superflua. En tiaj �� ���, ��� ��������� ������� ����- okazoj, kie kelka libereco alportas ��� ������� �� ��������?" al ni nenian malutilon, kial ni devus senbezone nin malliberigi?" [Pri la sufikso "eg"] "� ����� �� �������� � ��� �������- "Mi tute ne apartenas al tiuj per- ��, ������� ������, ����� �������� sonoj, kiuj dezirus, ke la Akademio ���������� ��� ����� ������ �����- donadu al ni kiom eble pli da deci- ��������. � �������� �������� ���- doj. En lingvaj demandoj cxiu su- ��� ���������� "�������������" ���- perflua "decido" katenas, kaj ni ������, � �� ������ ���� � ���� ��- devas esti kun gxi tre singardaj; ��� ���������; "�������������" ���- "decidojn" oni devas fari nur en ��� ����������� ������ � ��� �����- okazoj de efektiva kaj senduba NE- ��, ����� � ��� ���� ����������� CESECO!" �������������!" [Antauxparolo al la lingvaj respondoj aperintaj en "La revuo" (1910)] "����������, ���������� ����� ����- "Estas vero, ke sekve de nia tole- ������ ����� ��, ��� � ������� ��- remeco ni por kelkaj vortoj havos ����-�� ������� ��� ��������� ���� dum kelka tempo formojn DUOBLAJN ����� ������������ ��� ����� (ekzemple: "evolucio" kaj "evo- (����., "evolucio" � "evoluo"); �� luo"); sed sxajnas al mi, ke estas ��� �������, ��� ������� ����� ��- multe pli bone havi en la unua tem- ��� ��� ������ ����� ���������, ��� po ian EMBARASON DE RICXECO, ol ma- ��������� ���� ����� �����-���� lutili al si per ia ne suficxe ma- ��������������� ������, ����������� tura dekreto, eljxetante el la lin- �� �� ����� �����, ������������� gvo vortojn, kies eljxetindeco ne ������� ��� ��� ��� �� ������ ��- estas ankoraux por ni tute certa." ��." [Pri la vortoj kun pseuxdosufiksoj] "...�� ��������� ������ �� ����� "...sed cxar la objekto ne estas �����, �� �� ������, ��� ��� �� tre grava, tial ni pensas, ke ne ������ ����� ���������� � ����� venis ankoraux la tempo por difini ����� ������� ������� ��� ����� ��- en nia lingvo severajn regulojn por �������." tiuj cxi detaloj." [Pri la reguloj pri la uzado de la interpunkcioj] => � ��������� �� ����� ���������� => En Esperanto oni ne bezonas celi � �������� ���� ������, � ��������- al reguloj por reguloj, al lernado ��� ���� �����������. ���� �� ����- por lernado. Se vi parolas Esperan- ���� �� ��������� � ������������ � te laux gxiaj bazaj reguloj, logike ��� �������� ���������, ������� � kaj oni komprenas vin gxuste, do vi ��� ��������� ��������, ������ �� parolas korekte. �������� ��������. 5 "����� � ���� ���� ����� ����� ��- "Cxiuj riveroj en la mondo havas �������� � ������������ �������; �� fluon tre kurban kaj tre neregulan; ���� ���-������, � ������������� � sed se iu, kun instrumentoj en la �����, ����� �����, �������� �����- mano, arte fosante kanalon, volus ���� ����� "������ �������", - ���- sekvi tiun cxi "legxon naturan", - �� ����� ����� ����� �������� ��� cxu vi lauxdus lin, aux cxu vi ecx ���� �� ���-������ ���������? ����� iom povus lin pravigi? Cxiuj ling- ������������ ���� �������� �������� voj naturaj havas grandan amason da ��������� ��������������� � ���- malregulajxoj kaj malfacilajxoj, - ������, - ������ �� ���, ��� ��� cxu ni ankaux devas sekvi tiun cxi ���� ����� ��������� ����� "������ "legxon naturan" kaj intence fari �������" � ��������� ������ ��� ��- nian lingvon malregula kaj malfaci- �� ������������ � ���������?" la?" [Pri la regulo de la akcento] => �� ������� ������������ � �����- => Ne indas rigardi kaj imiti natu- ���� ������������ ������, ���� �� rajn lingvojn, cedi gxijajn "idiot- ������ � �� "���������", ���������� ismojn", celi "fleksigi" Esperanton "��������" ��������� ��� ���������- sub stereotipojn imanentaj je gxij. �� � ��� ����������. ������������ Nura orientilo en Esperanto estas �������� � ��������� - ����������, logikeco, komprenebleco kaj prakti- ���������� � ������������ ��������. ka oportuneco. 6 "�� � ����� ������� �������� ����- "Sed mi denove atentigas la legan- ���� �� ��, ��� ��� ������ ������ tojn, ke miaj Respondoj devas esti ��������������� ��� ������ � ������ rigardataj kiel opinioj kaj konsi- ������ ������; ��������� ��������- loj absolute PRIVATAJ; fari oficia- ��� ������� � ��� ��� ���� ������� lan DECIDON pri tiu aux alia duba �������� ������� ����� ����� ������ lingva demando havas la rajton nur ���� ��������, ����� �������������- nia AKADEMIO..." ��� ��������� �� ���� �������� ��- �������." [Antauxparolo al la lingvaj respondoj aperintaj en "La revuo" (1910)] => � ��������� ��� �����������, => En Esperanto ne estas auxtorita- ������� � ��� ������. tulo malkrom gxia auxtoro. 7 "���� �� ����� ����� ���� ������- "Se ni volas havi lingvon tutmon- ���, �� ������ ������ ����� ������- dan, ni devas antaux cxio kutimi ���� ��������� ���� ������ ����� �� meti niajn PERSONAJN gustojn sur la ��������� �����." lastan planon." [Pri la vorto "kaj"] "... ������� ���������� ������ ���- "... Egale kiel la sekvado de gus- ��� ��� ������������, ��������� � toj personaj aux naciaj, estas sen- ������ � ���������� ������������� frukta kaj dangxera ankaux la sek- ���������, ���� �� �� ����� ���� vado de teoriaj principoj, se ni ne ����� � ���, ����� �� ��� �����-�� demandas nin, kian praktikan signi- ������������ ��������. ���������� fon ili havas. La defendantoj de ����� ������������� ��������� ����� tiaj teoriaj principoj ofte memori- ���������� ������, �������, ����, gas la instruitulon, kiu, vidante ��� �� ��� �������� ���� �� ���� ke el la tuta bestaro nenia speco ��� �������� �� ��� ������� ����, da bestoj mangxas bakitan panon, ������ ���������� ����������, ��� venis al la logika konvinko, ke gxi ��� �������� ������� � ���������, � ne estas sana kaj bongusta, kaj ko- �������� �������� ������� ������ � mencis sin nutradi je kampaj herboj ����� �����." kaj kruda viando." [Pri la regulo de la akcento] "� ��� �� ����� ����, � ����� � "Tiel same malmulte, kiel per gus- ������ ������, �� ������ ����� ���- toj PERSONAJ, ni devas nin ankaux ������ � ����� ������������ ������ gvidi en niaj proponoj per gustoj ������������, ���� ��� ����������� NACIAJ, se la proponoj havas nenian �� ����� ���� ���� ��� ������ ����- alian celon ol nur flati nelerte ��� ������� ��� ��� ���� �����..." tiun aux alian nacion..." "... �� ������� �� ������ ���� �� "... ni neniam devas obei la sen- ������ ������������ �������� � ���- fondajn gustojn kaj la simplan van- ����� ��������� �����-���� �������- tecon de ia aparta nacio, cxar tiam �� �����, ������ ��� ��� �� �����- ni malutilon alportus al nia afero ��� � ���� ���� ����� �����, � ��- grandan kaj utilon ni alportus al ���� �� ������� ������ �������." neniu nenian." [Sxangxoj] => � ��������� ��� ����� ���������- => En Esperanto ne estas spaco por ��, ���������� ����������, �����- senutilaj, tropensitaj konvinkoj, ���, ��������, ���������. kapricoj, politiko, fanatikismo. 8 "... ������ ����������, ����� �� �� "... estas tre dezirinde, ke ni ne �������� ������� ���������, � ����- evitu malfacilajn tradukojn, sed ����, ���������� �� � ������������, kontrauxe, ke ni ilin sercxu kaj ��������� ������ ����� ������� ��� venku, cxar nur tiamaniere nia lin- ���� ������ ������������� � ������ gvo plene ellaborigxos... tiajn es- ����... ���������, ������� ������ primojn, kiujn cxiu lingvo nepre ����������� ����� ����� ����, �� devas posedi, ni devas peni en tiu ������ �������� ��� ��� ���� �����- aux alia maniero nepre traduki, sed ��� ���������� ���������, � �� ���- ne simple eviti ilin, pro timo, ke ��� �������� �� �� ��������, ��� nia esprimo eble ne placxos al la ���� ����� ����� �� ����������� ��- legantoj aux ne cxiuj gxin tuj bone ������ ��� ��������� �� ������� ��- komprenos. Unu el la plej cxefaj �����. ���� �� �������������� ����� taskoj de niaj verkistoj devas esti ����� ������� ������ ����������� � la ellaborado de la lingvo; tial, ��������� �����; �������, ���� ��- se ia esprimo, kiun ne cxiuj tuj ���-���� ���������, ��������� ����- komprenas (ekzemple "elrigardi", ��� ��������� � ���������� (������- "subacxeti" k.t.p.), sxajnas al ili ��, "elrigardi", "subacxeti" � �. nebona, ili devas peni anstatauxigi �.), �������������� �� ������, ��� gxin per esprimo pli bona; sed se ������ ����������� �������� ��� ��- ili, por ne malbeligi sian stilon, �������� ����� �������; �� ���� simple evitos tiajn frazojn, ili ���, ���� ���� ������� �����, ����- faros al nia lingvo tre malbonan ���� ����� ������ �������, ��� ���- servon." ����� ������ ����� ������ ������." [Pri la stilo en miaj lastaj verkoj] => �������� ��������� ��� ����� ��- => Esperanta lingva simpleco tute ���� �� ��������, ��� ���� �� ��� ne signifas, ke gxia parolo cxiam ������ ������ ���������� ���� ����- devas celi esti simpligita, unuebe- ������, ������������, �������� ���- na, igita sen semantikaj nuancoj, ������ ��������, ������� ���������- komplikaj konstrukciajxoj kaj komp- �� � ���� ��������. ��������� ����- renebla por cxiuj. Serioza traduka- ��� �� ��������� ������ ���������� jxo en Esperanton devas celi kon- ��������� ��� ��������� ������ ���- servigi cxiuj semantikajn detalojn ������, � �� ����������� �� � ����� de la originalo, sed ne forjxeti �������� ���������. gxijn, cedante simplan kompreneble- con. 9 "��� ���� �������, ������ ������ "Mi diris, ke la fundamento de nia ����� ������ ���������� ��������� lingvo devas esti absolute netu- ����������������, ���� ���� ��� ��- sxebla, se ecx sxajnus al ni, ke �����, ��� ��� ��� ���� ����� ����- tiu aux alia punkto estas sendube ���� ���������� ���������. ��� ��- erara. Tio cxi povus naski la pen- ��� �������� �������������, ����� son, ke nia lingvo restos cxiam ri- ��� ���� �������� ��������� ������ gida kaj neniam disvolvigxos... Ho, � ������� �� ����� �����������... ne! Malgraux la severa netusxebleco �, ���! �������� �� ������� �����- de la fundamento, nia lingvo havos ������������� ������, ��� ���� ���- la plenan eblon ne sole konstante �� ��� ����������� �� ������ �����- ricxigxadi, sed ecx konstate plibo- ���� �����������, �� � ��������� nigxadi kaj perfektigxadi... Ricxi- ���������� � ������������������... gadi la lingvon per novaj vortoj ��������� ���� ������ ������� ����� oni povas jam nun... sed tiuj cxi ����� ������... ������ ��� ����� vortoj devas esti nur rekomendataj, ����� ������������ ��� ����������- ne altrudataj..." ���, ��������������..." [Fundamento de Esperanto, Antauxparolo] => � "Universala Vortaro" �� "Fund- => En "Universala Vortaro" de "Fun- amento" ���� ��� ���������� �����- damento" estas iom certe malbonaj ���� ����. �� ������� ������������- vortoj. Sed la principo de "Funda- ������ "Fundamento" ������ �� ����- menta" nesxangxebleco tute ne ega- ����, ��� ��� ��������� ���������� las, ke cxi tio ne eblas esti ko- ���������. ������, ��������� ������ rektigita. Simple, por malbonaj �� "Fundamento" ����� ������������� "Fundamentaj" vortoj oni rekomendu ������������, ������� �� �������� alternativoj, kiuj dum tempo el- �������� ��, ��������� � ��������. pusxos gxijn, konvertinte al arka- ismoj.